İyi Bir UI/UX Tasarımı Nasıl Yapılır? Kullanılabilirlik İlkeleri ve Değerlendirme Yöntemleri
UI ve UX Nedir?
Kullanıcı Arayüzü (UI) ve Kullanıcı Deneyimi (UX), dijital ürün tasarımında kritik öneme sahip iki kavramdır. Kullanıcı Arayüzü (User Interface), bir uygulamanın veya web sitesinin görsel tasarımı ve etkileşim elemanlarını ifade ederken, Kullanıcı Deneyimi (User Experience), kullanıcıların bu arayüzle olan etkileşimlerini ve genel deneyimlerini kapsar.
Neden İyi Bir UI/UX Tasarımı Önemlidir?
Yapılan araştırmalara göre, büyüyen start-up'ların önem vermesi gereken kritik bir alan, analiz ve iyi bir Kullanıcı Arayüzü/Kullanıcı Deneyimi (UI/UX) tasarımıdır. Unicorn start-up'ların %75'i, etkileyici bir UI/UX tasarımının start-up değerlemelerini artırabileceğine ve ek yatırımcı fonları sağlayabileceğine inanmaktadır. Bu nedenle, bu araştırmanın yapılması ve bu alanda daha derinlemesine çalışmaların gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
İyi bir kullanıcı arayüzü (UI) ve kullanıcı deneyimi (UX) oluşturmak, modern uygulama ve yazılım geliştirme süreçlerinin temel taşlarından biridir.
Kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılayacak, kullanılabilirliği yüksek tasarımlar yapmak, yazılımın başarısı için kritik öneme sahiptir. Bu yazıda, literatürden yola çıkarak, iyi bir UI/UX tasarımının nasıl yapılabileceğini ve kullanılabilirlik kalitesini artırmak için hangi ilkelere dikkat edilmesi gerektiğini inceleyeceğiz.
Tasarım İlkelerinin Önemi
UI/UX tasarımında temel adım, uygulamanın veya yazılımın amacını belirlemektir. Hokkanen ve Kuusinen, UI/UX tasarımında öncelikle uygulamanın amacının net bir şekilde belirlenmesi gerektiğini vurgulamaktadır . Bu, tasarımın kullanılabilirliğe uygun olmasını sağlar. Prototip tasarımı da bu süreçte büyük önem taşır. Yüksek doğruluğa sahip prototipler, yani "yüksek sadakatli prototipler", kullanıcı ihtiyaçlarını daha iyi karşılar ve tasarım sürecinde geri bildirim almayı kolaylaştırır .
Darejeh ve Singh, kullanıcı ihtiyaçlarına dayalı UI tasarım ilkelerinin, çeşitli kullanıcı gruplarıyla ilgili sezgisel sorunların çözülmesine yardımcı olduğunu belirtmiştir. Kamoun ve Halaweh tarafından yapılan bir çalışma, e-ticaret güvenliği algısı üzerinde olumlu etkisi olan 5 HCI (İnsan-Bilgisayar Etkileşimi) yapısını (İçerik, Bağlam, Bağlantı, Ticaret ve İletişim) incelemiş ve bu yapıların kullanılabilirlik kalitesini artırmada etkili olduğunu ortaya koymuştur .
Kullanıcı Katılımının Rolü
Kullanıcı katılımı, UI/UX tasarımında hayati bir rol oynar. Kullanıcıların ihtiyaçlarına dayalı olarak yapılan tasarımlar, yazılımın kullanılabilirliğini artırır. Nor ve Muhlberger ile Setiadi ve Setiaji tarafından yapılan anket sonuçları, kullanıcı geri bildirimlerinin UI/UX üzerinde büyük etkisi olduğunu göstermektedir . Kullanıcı Kabul Testi (UAT) sonuçlarına göre, kullanıcıların büyük çoğunluğu tasarımı kabul eder ve geri bildirimlere dayanarak tasarım daha da iyileştirilebilir .
Laily ve Rokhmawati'nin araştırması, çözüm tasarımının kullanıcıların görevlerini daha hızlı ve etkin bir şekilde gerçekleştirmesine yardımcı olduğunu göstermektedir . Bu, kullanıcı geri bildirimlerine dayalı olarak tasarımın iyileştirilmesinin önemini vurgulamaktadır. Shadiq ve Susanto, kullanıcı geri bildirimlerinin her tasarım aşamasında kritik olduğunu ve kullanıcı ihtiyaçlarına göre yapılan güncellemelerin kullanılabilirliği artırdığını belirtmiştir.
Kullanıcı katılımı, bir ürün veya hizmetin geliştirilme sürecinde ve sonrasında kullanıcıların aktif olarak katılması ve geri bildirim sağlaması anlamına gelir. Kullanıcıların, ürünün tasarımı, geliştirilmesi ve iyileştirilmesi süreçlerine doğrudan dahil olmaları, ürünün kullanılabilirliği ve kullanıcı deneyimi üzerinde büyük etkiye sahiptir.
Kullanıcı katılımının rolü şu şekilde özetlenebilir:
- Geri Bildirim Sağlama: Kullanıcılar, ürünle ilgili deneyimlerini ve beklentilerini geri bildirerek, tasarım ve geliştirme süreçlerine değerli bilgiler sağlarlar. Bu geri bildirimler, ürünün kullanılabilirliğini ve kullanıcı deneyimini iyileştirmek için önemli ipuçları sunar.
- İhtiyaçları Belirleme: Kullanıcılar, kendi ihtiyaçlarına ve beklentilerine göre ürünün gereksinimlerini belirlemeye yardımcı olur. Bu, ürünün kullanıcı merkezli bir şekilde tasarlanmasını ve ihtiyaçlara uygun olarak geliştirilmesini sağlar.
- Ürün Testleri: Kullanıcılar, ürün prototiplerini ve beta sürümlerini test ederek, gerçek kullanım senaryolarında ürünün performansını ve kullanılabilirliğini değerlendirirler. Bu testler, tasarımdaki eksiklikleri ve hataları belirlemek için önemlidir.
- Sadakat ve Bağlılık: Kullanıcılar, ürün geliştirme sürecine katıldıklarında ve geri bildirimlerinin dikkate alındığını gördüklerinde, ürüne daha bağlı ve sadık olurlar. Bu, uzun vadede kullanıcı memnuniyetini ve marka sadakatini artırır.
- Yenilik ve İnovasyon: Kullanıcılar, farklı ihtiyaçlarını ve taleplerini dile getirerek, ürünün yenilikçi özelliklerle geliştirilmesine katkıda bulunurlar. Bu, ürünün rekabetçi ve güncel kalmasını sağlar.
Değerlendiricilerin Algıları ve Sezgisel Değerlendirme
Uygulamanın veya yazılımın kullanılabilirliğini artırmak için uzman değerlendiricilerin algılarına ihtiyaç vardır. Othman ve Mahudin'in araştırması, uzman kullanıcıların sezgisel problemleri yeni başlayan kullanıcılara göre daha iyi tespit ettiğini göstermektedir . Nielsen ve Molich'in belirttiği gibi, sezgisel değerlendirme sadece bir uzman tarafından yapılmamalıdır; daha fazla değerlendirici değerlendirme sonuçlarını daha iyi hale getirir .
Değerlendiricilerin algıları genellikle kullanılabilirlik testleri, gözlem ve kullanıcı geri bildirimleri gibi araştırma yöntemleriyle incelenir. İşte değerlendiricilerin algılarını anlamak için kullanılan bazı yöntemler:
Kullanılabilirlik testleri, gerçek kullanıcıların belirli görevleri gerçekleştirirken ürünle olan etkileşimlerini gözlemlemek için kullanılır. Bu testlerde, kullanıcıların ürünle ilgili nasıl hissettikleri, ürünü nasıl algıladıkları ve zorluk yaşadıkları noktalar belirlenir.
Gözlem, kullanıcıların gerçek zamanlı olarak ürünle etkileşimlerini gözlemlemek ve belirli davranışları analiz etmek için kullanılır. Bu yöntemde, kullanıcıların doğal davranışları ve tepkileri dikkate alınarak, ürünün kullanılabilirliği hakkında bilgi elde edilir.
Kullanıcı geri bildirimleri, kullanıcıların ürünle ilgili deneyimlerini ve düşüncelerini doğrudan paylaşmalarını sağlar. Bu geri bildirimler, anketler, mülakatlar, odak grupları veya kullanıcı testleri sırasında toplanabilir.
Sezgisel Değerlendirme (Heuristic Evaluation), bir uygulamanın veya yazılımın kullanılabilirliğini artırmak açısından oldukça önemlidir. Omar Mohamed ve Yusoff, sezgisel değerlendirmede en kritik sorunların bulunduğunu ve bu sorunların genel kullanılabilirlik düzeyini belirlemekte önemli olduğunu belirtmiştir . Dias ve De Mattos Fortes'in HEUA yöntemi üzerine yaptığı çalışma, kullanılabilirlik ve erişilebilirlik sorunlarını belirlemek için basit araçlar kullanılabileceğini ve sistemler arasında karşılaştırma yapılabileceğini göstermektedir .
Prasetyaningtias ve Muslimah Az-Zahra'nın araştırması, sezgisel değerlendirmenin, sorunları tespit etmek ve bu sorunları çözmek için etkili bir yöntem olduğunu ortaya koymaktadır . Bu yöntem, uygulamanın veya yazılımın kullanılabilirliğini artırmada kritik bir rol oynar.
Bu yöntemde, deneyimli bir değerlendirici veya bir grup uzman, belirli tasarım prensipleri veya sezgisel kılavuzlar (heuristikler) kullanarak ürünü analiz eder ve kullanılabilirlik sorunlarını belirler. Sezgisel Değerlendirme yönteminin adımları aşağıda belirtilmiştir:
- Heuristiklerin Belirlenmesi: İlk adım, değerlendirme için kullanılacak heuristik kriterlerin belirlenmesidir. Heuristik kriterler, genellikle kullanılabilirlik uzmanları veya literatürde belirtilen tasarım prensiplerine dayanır. Örneğin, Jakob Nielsen'in 10 Kullanılabilirlik Heuristiği, sıkça kullanılan bir set heuristik kriterlerdir.
- Değerlendirme Sürecinin Planlanması: Değerlendirme sürecinin nasıl gerçekleştirileceği planlanır. Hangi heuristik kriterlerin kullanılacağı belirlenir ve değerlendirme için uygun bir zaman ve yer ayarlanır.
- Ürünün Değerlendirilmesi: Değerlendirici veya değerlendirici ekibi, belirlenen heuristik kriterlere dayanarak ürünü ayrıntılı olarak inceler. Bu süreçte, ürünün farklı bölümleri ve işlevleri tek tek değerlendirilir ve her bir kriterle uyumlu olup olmadığı kontrol edilir.
- Kullanılabilirlik Sorunlarının Belirlenmesi: Değerlendirici, ürünün her bir bölümünde veya işlevselliğinde karşılaştığı kullanılabilirlik sorunlarını belirler. Bu sorunlar, belirlenen heuristik kriterlere uyumsuzluklar, kullanıcıların karşılaştığı zorluklar veya hatalı tasarım kararları olabilir.
- Sorunların Önceliklendirilmesi: Belirlenen kullanılabilirlik sorunları önceliklendirilir. Bu, hangi sorunların acil ve önemli olduğunu belirlemek için yapılır. Önceliklendirme genellikle sorunun etkisi, sıklığı, çözümünün zorluğu ve kullanıcı deneyimine olan etkisi gibi faktörlere dayanır.
- Değerlendirme Raporunun Oluşturulması: Değerlendirme sürecinin sonuçları, bir rapor halinde belgelenir. Bu rapor, belirlenen kullanılabilirlik sorunlarını, önceliklerini ve önerilen çözümleri içerir. Ayrıca, raporda kullanıcı deneyimini iyileştirmek için genel öneriler ve tavsiyeler de bulunabilir.
Sonuç
Literatürdeki bulgulara dayanarak, iyi bir UI/UX tasarımı için dikkate alınması gereken temel faktörler şunlardır:
- Tasarım İlkeleri: Uygulamanın amacının net bir şekilde belirlenmesi ve yüksek doğruluğa sahip prototipler oluşturulması.
- Kullanıcı Katılımı: Kullanıcı geri bildirimlerine dayalı olarak tasarımın sürekli iyileştirilmesi.
- Değerlendiricilerin Algıları: Uzman değerlendirmeleri ve sezgisel değerlendirme yöntemlerinin kullanılması.
Bu faktörler dikkate alındığında, geliştiriciler ve tasarımcılar, kullanıcıların ihtiyaçlarına yönelik olarak UI/UX tasarımındaki sezgisel sorunları çözebilir ve yazılımın kullanılabilirliğini artırabilirler. Sezgisel Değerlendirme'nin, özellikle uzman değerlendiriciler tarafından gerçekleştirildiğinde, kullanılabilirlik sorunlarını tespit etmede ve iyileştirmede etkili olduğu kanıtlanmıştır.
İyi bir UI/UX tasarımı, kullanıcı ihtiyaçlarını ön planda tutarak, kullanıcı deneyimini iyileştirir ve yazılımın başarısını artırır. Bu bağlamda, kullanıcı katılımı ve uzman değerlendirmelerinin önemini göz ardı etmemek gerekmektedir.
Sonuç
Literatürdeki bulgulara dayanarak, iyi bir UI/UX tasarımı için dikkate alınması gereken temel faktörler şunlardır:
Tasarım İlkeleri: Uygulamanın amacının net bir şekilde belirlenmesi ve yüksek doğruluğa sahip prototipler oluşturulması.
Kullanıcı Katılımı: Kullanıcı geri bildirimlerine dayalı olarak tasarımın sürekli iyileştirilmesi.
Değerlendiricilerin Algıları: Uzman değerlendirmeleri ve sezgisel değerlendirme yöntemlerinin kullanılması.
Bu faktörler dikkate alındığında, geliştiriciler ve tasarımcılar, kullanıcıların ihtiyaçlarına yönelik olarak UI/UX tasarımındaki sezgisel sorunları çözebilir ve yazılımın kullanılabilirliğini artırabilirler. Sezgisel Değerlendirme'nin, özellikle uzman değerlendiriciler tarafından gerçekleştirildiğinde, kullanılabilirlik sorunlarını tespit etmede ve iyileştirmede etkili olduğu kanıtlanmıştır.
İyi bir UI/UX tasarımı, kullanıcı ihtiyaçlarını ön planda tutarak, kullanıcı deneyimini iyileştirir ve yazılımın başarısını artırır. Bu bağlamda, kullanıcı katılımı ve uzman değerlendirmelerinin önemini göz ardı etmemek gerekmektedir.
Bu faktörleri göz önünde bulundurarak Virgosol, kullanıcı merkezli bir yaklaşımla sezgisel değerlendirme yöntemlerini kullanarak UI/UX testleri sunmaktadır. Bu sayede, yazılımın kullanılabilirliğini ve kullanıcı deneyimini optimize ederek, müşteri memnuniyetini ve yazılımın başarısını artırmaya yardımcı olmaktadır.
Yazar: Fatih M. HARMANCI
