Erişilebilirlik Testleri Nasıl Yapılır?
Bugün sizlere detay bir konudan bahsetmek istiyorum. Test uygulamaları arasında yer alan ancak çok fazla önem vermediğimiz veya kaynak ayırmadığımız erişilebilirlik testleri. Hepimizin telefonlarında olan bir ayardan bahsediyorum. Çoğunuz erişilebilirlik ayarlarını telefonlarınız da görmüşsünüzdür. Nedir bu erişilebilirlik?
Erişilebilirlik Nedir?
Farklı bireylerin, özellikle de engelli kişilerin, bilgisayar sistemleri, web siteleri, uygulamalar ve diğer teknolojik çözümlere kolayca erişebilme ve bu platformları kullanabilme yeteneğidir. Yani görme engeli olan bir bireyin duyarak bir uygulamayı kullanması için geliştirilmiş bir özellik olarak örnek verebiliriz. Erişilebilirlik, herkesin bilgiye ulaşma, iletişim kurma ve dijital ortamlarda etkileşimde bulunma hakkını güvence altına alır. Görme engelli, duyma engelli vb. bir engeliz olması bu haktan mahrum kalacağınız anlamına gelmiyor. Bu kapsamda erişilebilirlik, farklı engel türleri göz önünde bulundurularak, tasarım yapılarak veya mevcut sistemlerin düzenlenerek, görsel, işitsel, motor beceri veya bilişsel engelleri olan bireylerin de teknolojiyi etkin bir şekilde kullanabilmesini sağlamayı amaçlar. Bu sistemlerin veya uygulamaların da test süreçlerinden geçmesi gerekli manasına gelir. Eğer bir engelli birey sadece işitsel özellikleri ile uygulama içinde dijital etkileşimde bulunabiliyorsa ilgili cihaz veya uygulamada oluşacak yanlış bir okuma, telaffuz veya çökme, bu bireyin işlemlerini yerine getirememesi anlamına gelir. Etki olarak bir müşteri memnuniyetsizliği ortaya çıkar ve bu da marka, ürün ve pazar için bir kayıptır.
Örneğin, bir web sitesinin erişilebilir olması, ekran okuyucu kullanan bir görme engelli için metinleri doğru şekilde okuyabilmesi, renk körü bir kişinin farklı renkleri ayırt edebilmesi veya motor beceri kısıtlılığı olan bir kişinin kolayca gezinebilmesi anlamına gelir. Erişilebilirlik, genellikle W3C (World Wide Web Consortium) gibi kuruluşlar tarafından belirlenen standartlar ve rehberlerle desteklenir ve bu standartlar, tasarımcılara ve geliştiricilere erişilebilirlik ilkelerine uygun çözümler oluşturma konusunda rehberlik eder. Bu sayede, herkesin teknolojik çözümlerden eşit şekilde yararlanması sağlanmaya çalışılır.
2019 yılında yapılan TÜİK Engelliler Araştırması'na göre Türkiye'de ortalama 8 milyon civarında engelli birey olduğu belirtilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü WHO'ya göre, dünya genelindeki engelli birey sayısının yaklaşık olarak milyonlarca hatta milyarlarla ifade edilebilecek büyük bir nüfusa sahip olduğu tahmin edilmektedir. Bu bireylerin de aslında önemli bir kullanıcı payı oluşturduğunu unutmamamız gerekli. Uygulamalarımızın hedef kullanıcısı engelli bireyler olmayabilir. Ancak engelli bireyler de birer kullanıcı ve herkes gibi onların da ürünleri, uygulamaları kullanma hakları vardır. Birçok firmada bu alana çok özen gösterilmese de önemli bir konudur. Uygulamanızı erişilebilirlik ile taçlandırarak aslında bir anda milyonlarca kullanıcı kazanmış oluyorsunuz. Bu taç tabi ki beraberinde bazı testlerinde yapılmasını zorunlu kılıyor.
Erişilebilirlik Testleri Nasıl Yapılır?
Erişilebilirlik Standartlarına Göre Kontroller
WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) gibi standartlar, erişilebilirlik testlerini yaparken temel rehberlik sağlar. Bu standartlara uygunluk sağlamak için testler yapabilirsiniz. Uygulamalarınızı yaparken buradan destek alabilirsiniz.
Manuel İnceleme ve Testler
Web sitesi veya uygulamanın farklı öğelerini gözden geçirerek, klavye navigasyonu, ekran okuyucu uyumluluğu gibi özellikleri manuel olarak test edebilirsiniz. Mobil cihazınızda örneğin sesli metin özelliğini açarak uygulama üzerinde testlerinizi gerçekleştirebilirsiniz.
Erişilebilirlik Denetim Araçları
Birçok online ve offline araç, web siteleri veya uygulamaların erişilebilirlik düzeyini otomatik olarak kontrol edebilir. Örneğin, axe, Wave veya Lighthouse gibi tarayıcı eklentileri kullanılabilir. Örneğin Lightouse'un erişilebilirlik testi, yardımcı teknolojileri kullanan kişilerin web sitenizi ne kadar iyi kullanabileceğini analiz eder. Özellikle düğmeler ve bağlantılar gibi öğelerin iyi tanımlanıp tanımlanmadığını görmek için iyi bir araçtır. Ayrıca alternatif metnin belirtilip belirtilmediğini görmek için görüntüleri de analiz eder. Önce kısaca bir alternatif metni açıklayalım:
Alternatif metin, sayfadaki bir resmi açıklar. Görme engelli kişilerin görselde ne gösterildiğini anlamasına yardımcı olur, arama motoru botlarının görsel içeriğini anlamasına yardımcı olur ve görsel yüklenemediğinde sayfada görünür. (Bu, her zaman sayfada görünen resim yazısının tam tersidir.)
Alternatif metin genellikle görselin HTML kodundaki alt özelliği aracılığıyla eklenir .
Örnek:
<img src=“image-file-example.jpg” alt=“Alternatif metin buraya gelecek”>
Bu nedenle bazen "alt özelliği" veya "alt etiketi" olarak da bilinir.
Dolayısıyla, görme yeteneği sınırlı olan veya hiç olmayan kullanıcılar ekran okuyucuları kullandıklarında görüntünün neyle ilgili olduğunu anlarlar. Sizde testlerinizde bu araçlardan destek alarak uygulamanızın veya sitenizin erişilebilirlik dostu seviyesini ölçebilirsiniz.
Engelli Kullanıcı Testleri
Engelli kullanıcıların geri bildirimlerini almak ve ürünü onların gözünden test etmek, gerçek dünya kullanımını anlamak için önemlidir. Bu testler, gerçek kullanıcı deneyimlerini ve zorlukları ortaya çıkarabilir. Ekip bünyesinde bu testlerin yapılabilmesi için bir adet personel bulundurmak bile size fark katacaktır. Eğer böyle bir katkı sağlayamıyorsanız engelli bireylerin davranış alışkanlıklarını inceleyerek, araştırarak onlar gibi düşünüp, empati kurarak farklı test senaryoları oluşturabilirsiniz.
Farklı Cihazlar ve Tarayıcılarla Test Etme
Farklı cihazlar (mobil, tablet, masaüstü) ve tarayıcılarla (Chrome, Firefox, Safari, vb.) testler yaparak, erişilebilirliğin cihaz ve tarayıcı bağımsızlığını kontrol edebilirsiniz. Ürünler tüm platformlara çıkıyor ve insanlar artık çok farklı ürünleri ekosistemlerinde barındırıyor. Nasıl her ürünü tüm platformlarda test ediyorsak erişilebilirliği de aynı şekilde kontrol etmeliyiz.
Dokümantasyon ve Raporlama
Test sürecini belgelemek ve elde edilen sonuçları detaylı olarak raporlamak önemlidir. Erişilebilirlik sorunlarını, önerilen düzeltmeleri ve yapılan iyileştirmeleri içeren bir rapor hazırlanabilir. Yöneticilere sunulabilir. Gerekli aksiyonların alınması sağlanabilir.
Erişilebilirlik Testlerinde Önemli Noktalar ve Riskler
Bana göre erişilebilirlik testlerinde üç çok önemli nokta vardır. Bu üç nokta aynı zamanda erişilebilirlik testlerinin riskli noktalarıdır.
Standartlara Uygunluk: WCAG gibi erişilebilirlik standartlarına uygunluk, temel bir gerekliliktir. Bu standartlar, erişilebilirlik testlerinin belirli bir çerçevede yapılmasını sağlar.
Eksik Standart Uyumu: Erişilebilirlik standartlarına uyum sağlanmaması, en büyük risklerden biridir. Bu durum, engelli kullanıcıların ürünü etkin bir şekilde kullanmasını engelleyebilir.
Kullanıcı Deneyimi: Gerçek kullanıcı deneyimini anlamak için gerçek engelli kullanıcılarla testler yapmak önemlidir. Bu, ürünün gerçek dünya kullanımını anlamak için kritik önem taşır.
Engelli Kullanıcı Deneyiminin Göz Ardı Edilmesi: Gerçek engelli kullanıcıların deneyimlerinin dikkate alınmaması, ürünün erişilebilirliği açısından büyük bir risk oluşturur.
Düzenli ve Sürekli Testler: Erişilebilirlik testlerinin bir süreç olarak görülmesi önemlidir. Ürün geliştirme sürecinin her aşamasında düzenli olarak testler yapılmalı ve yapılan iyileştirmeler takip edilmelidir.
Erişilebilirlik İyileştirmelerinin Yetersizliği: Tespit edilen sorunların düzeltilmemesi veya yetersiz iyileştirmeler yapılması, engelli kullanıcıların ürünü kullanma deneyimini olumsuz etkileyebilir.
Erişilebilirlik testleri otomatize edilebilir mi? Nasıl?
Erişilebilirlik testlerinin bir kısmı otomatize edilebilir. Ancak, tamamen otomatize etmek her zaman mümkün olmayabilir çünkü bazı erişilebilirlik özellikleri ve kullanıcı deneyimi manuel incelemeler gerektirebilir. Bu normalde de karşılaştığımız bir durum zaten. Her şey otomatize edilemez. Otomatize edilebilecek bazı erişilebilirlik testleri ve bu testlerin nasıl yapılabileceği örnekleri aşağıdaki gibi olabilir:
Klavye Erişilebilirliği: Uygulamanın klavyeyle kullanılabilirliği otomatize edilebilir. Klavye kısayolları ve klavye tabanlı gezinme test edilebilir.
Ekran Okuyucu Uyumluluğu: Otomatik test araçları, ekran okuyucularla uyumluluğu kontrol edebilir. Özellikle uygulamanın doğru metinlerin ve düğmelerin okunabilirliğini sağlamak önemlidir.
Renk Kontrastı ve Görme Engelli Uyumluluğu: Otomatik araçlar, renk kontrastlarını kontrol edebilir ve belirli renklerin, özellikle metinlerin okunabilirliğini değerlendirebilir.
Form ve İnput Denetimleri: Otomatik testler, form alanlarının etiketlenmesini, doğru bir şekilde odaklanmasını ve erişilebilir olmasını kontrol edebilir.
Alternatif Metinler ve Medya İçeriği: Görsel içeriğin alternatif metinlerle (alt etiketleri) uyumluluğu otomatik testlerle kontrol edilebilir.
Dinamik İçerik Uyumluluğu: Otomatik testler, dinamik içeriğin kullanılabilirliğini, odaklanma sıralarını ve kullanıcı etkileşimini değerlendirebilir.
Otomatik araçlar, belirli erişilebilirlik testlerini yapmada yardımcı olabilir ancak tam kapsamlı erişilebilirlik değerlendirmesi için manuel incelemeler ve gerçek engelli kullanıcıların deneyimlerinin değerlendirilmesi daha iyi olacaktır.
Testlerinizde başarılı sonuçlar almanız dileğiyle.
Yazar: Melih Can Demirtel
